Böyük neft pulları dövründə Azərbaycanda kənd təsərrüfatı kooperativlərinin yaradılması üçün çox əlverişli iqtisadi zəmin yaranmışdı, amma bu fürsət qaçırıldı. İnhisarçı maraqlar, kəndlilərin birgə təsərrüfatlarda birləşərək sonradan iqtisadi güc qazanmasının hazırkı mərkəzləşdirilimiş siyasi sistem üçün başağrısına çevrilməsi ehtimalı məmurları bu istiqmətdə islahatlara həvəsləndirmədi. Kopperativlər yaransaydı, indi kiçik qrupun maraqlarına xidmət edən on minlərlə hektar kənd təsərrüfatına yararlı dövlət və bələdiyyə torpaqlara görə həmin kooperativlər hesabat tələb edəcəkdi. Bu koopertivlər onlardan deyil, əcnəbi fermerdən ucuz xammal alıb əhaliyə satan emal müəssisələrindən hesab soracaqdı. Fərdi fermerlər onların mallarını ucuz alan emalçılara güc göstərə bilmir, amma kooperativlər güc mərkəzi kimi diqtə edəcəkdi. Fərdi fermerlər hökumətin aqrar siyasətində iştirak edə bilmir, amma kopperativlər öz birliklərini yaradaraq məsləhətləşmə, kənd təsərrüfatı dəstəyinin dünyada mövcud olan daha çevik mexanizmlərini tələb edəcəkdi,
Dünyanın bir sıra ölkələrində aqrar koperativlərin iş təcrübəsinə baxın, ölkəmiz üçün onların hansı faydalar verə biləcəyini təsəvvür edin.
Avropa ölkələrinin böyük əksəriyyətində kənd
təsərrüfatı kooperativlərinin məhsul istehsalında və satışında xüsusi çəkisi
75-80%-dən az deyil. Belə şəraitdə kiçik fermerlərin satış qayğısı onların
adından müqavilə imzalayan kooperativlərin üzərinə keçir. Məsələn, Almaniyada tərəvəzin
76%-i son istehlakçıya 5 nəhəng kooperativ birliyi tərəfindən çatdırılır. Bu
birliklər nəhəng anbar şəbəkəsinə, soyuducu nəqliyyat vasitələrinə, tara və
qablaşdırma materialları istehsal edən müəssisələrə malikdirlər.
Fransada üzüm sənayesi məhsullarının təxminən 70%-i, Niderlandda gülçülük təsərrüfatlarının
məhsullarının 75%-i, Danimarkada xəz-dəri məmulatlarının 98%-i koopretivlər
vasitəsilə reallaşdırılır. Ümumilikdə isə Finlandiya, Fransa, Danimarka, İsveç
və Niderlandda qida sənayesi məhsullarının istehsal və satış həcminin orta
hesabla 50%-ə qədərini fermer kooperativləri həyata keçirir.
Niderland dünyada kənd təsərrüfatı və aqrar sənayenin
inkişafına görə ABŞ, Fransa, Avstraliya kimi ölkələrlə bir sırada dayanır. Odur
ki, bu ölkədə aqrar kooperativlərin fəaliyyəti maraq doğurmaya bilməz.
Niderlandda ilkin kənd təsərrüfatı məhsullarının əhəmiyyətli hissəsi emal mərhələsini
keçməklə satış şəbəkəsinə daxil olur. Nəzərə alaq ki, bu ölkədə istehsal olunan
kənd təsərrüfatı məhsullarının təxminən 80%-i dünya bazarlarına ixrac olunur.
Elə ona görə də, ilkin məhsullar zəruri emaldan (məsələn, təbii südün müəssisə şəraitində müxtəlif növ məhsullara –
kərə yağı, pendir, ayran - çevrildikidən) və ya qablaşdırmadan (məsələn, diri çəkidə
kəsilmiş ət hissələrə ayrılıb xüsusi üsullarla qablaşdırıldıqdan) sonra satış
dövriyyəsinə daxil edilir. Niderlandda kənd
təsərrüfatı məhsullarının emalı, nəqli və satışı əsasən kooperativlər vasitsəilə
həyata keçirilir. Xüsusilə də süd (həmçinin süd məhsullarının) istehsalı sahəsində
kooperativlər əhəmyyətli rol oynayır. Hazırda Avropa Birliyi çərçivəsində
Birliyə üzv ölkələr arasında süd satışı sahəsində çox ciddi rəqabət var. Odur
ki, Niderlandın bu sektorda çalışan kooperativləri süd istehsalçılarının
maraqlarını qorumaq üçün hətta Avropa bazarlarında südün qiyməti düşdüyü şəraitdə
öz üzvləri üçün zəmanətli qiymətlər tətbiq edirlər. Hazırda bu ölkənin
heyvandarlıq kompleksində 8 nəhəng kompaniyadan 6-ı məhz kooperativlərdir.
Onların payına ət və süd satışının təxminən üçdə ikisi düşür. Öz növbəsində,
ölkədə süd istehsalı ilə 25 000 ferma məşğuldur. İstehsal olunan südün demək
olar ki, hamısı emal zavodlarına satılır. Niderlandda kiçik və iri ölçülü 13
şirkətə məxsus 55 süd emalı zavodu fəaliyyət göstərir. Həmin zavodların 41-i məhz
kənd təsərrüfatı kooperativlərinə məxsusdur. Eyni zamanda, ölkədə bütün süd
emalının 80%-i məhz iki aqrar kooperativin («Campina» və «Koninklijke Friesland
Foods» kooperativləri) hesabına təmin olunur.
Bu ölkədə kooperativlər süd bazarındakı rəqabətdə uduzmamaq üçün məhsulun
keyfiyyətilə yanaşı, onun maya dəyərini aşağı salmağı çalışırlar. Odur ki, süd
emalı kooperativləri yeni texnologiyaların tətbiqi məqsədilə fermalara maddi dəstək
proqramları həyata keçirirlər
No comments:
Post a Comment