Hökumət büdcəni elə tərtib eləmələdir ki,
nəinki onun müzakirəsini aparan millət vəkilləri və vətəndaş cəmiyyəti
ekspertləri, sadə vətəndaşlar belə sayı-hesabı bilinməyən rəqəmlər toplusundan
ibarət bu sənədi asanlıqla oxuya bilsin.
Hətta spesifik anlayışları hamının asan başa düşməsi üçün “büdcə terminlərinin izahlı lüğəti”ni də hazırlayıb Maliyyə Nazirliyinin
öz saytında yerləşdirə bilər. Amma hətta terminlər tam anlaşılmasa da, hər kəs
büdcənin hər qəpiyinin hara xərcləndiyini dəqiq görmək imkanı olmalıdır. Bunun
üçün Maliyyə Nazirliyinin hazırladığı vətəndaş bələdçisi və büdcəyə dair izahat,
Hesablama Palatasının rəyi hərbi sirr istisna olmaqla bütün xərclərin son
təyinatını dəqiq açmalıdır.
Daha anlaşıqlıqı olsun deyə konkret faktlara
diqqət yetirək.
2016-cı ilin dövlət büdcəsini hələ ötən ilin
payızında parlamentdə müzakirə ediləndə qanun layihəsi ilə yanaşı bir neçə yüz
səhifədən ibarət olan büdcə zərfi müzakirəyə çıxarılmışdı. Həmin sənədlər
toplusunda dövlət büdcəsi xərclərinin funksional istiqamətləri (təhsil,
səhiyyə, ordu, hüquq-mühafizə və s.), təşkilati strukturu (Mədəniyyət, Təhsil,
Daxili İşlər və .s nazirliklər), iqtisadi təsnifatı (əmək haqqı, avadanlıq
alınması, ezamiyyə və s.) öz əksini tapırdı. Büdcəyə edilən son dəyişiklik isə
yalnız cəmi 12 səhifədən ibarət qanun layihəsi əsasında müzakirə edildi. Millət
vəkilləri xərclərin funksional və təşkilati strukturunu görə bildilər, amma
iqtisadi təsnifatda hansı dəyişikliklərin aparılmasından məlumatsız qaldılar.
Halbuki iqtisadi maddələr son təyinat xərcləridir
– büdcənin yekunda hansı məqsədə xərcləndiyini göstərir. Halbuki “Büdcə sistemi
haqqında” Qanunun 27-ci maddəsində büdcəyə yenidən baxılarkən parlamentə təqdim edilməli
sənədlərin siyahısı əks olunub. Həmin sənədlərdən biri məhz belə adlanır: “büdcə xərclərinin
funksional, iqtisadi və inzibati təsnifatlarının paraqrafları səviyyəsində
dövlət büdcəsinin xərclərinin layihəsi”. Bu o deməkdir ki, 2016-cı ilin büdcə
qanununa yenidən baxılması zamanı qanunvericiliyin tələbinə tam əməl edilməyib.
Əslində Hesablama Palatası öz
rəyində hüquqi prosedurlara əməl edilməməsinə öz rəyini ifadə etməli idi.
Lakin qeyri-müəyyənliklər
bununla bitmir. Bir çox isitqamətlər üzrə xərclərin artımların məqsədi ilə
bağlı nə büdcə sənədində, nə də Hesablama Palatasının rəyində ətraflı izahatlar
təqdim olunmur. Məsələn, sosial müdafiə və sosial təminat bölməsi üzrə xərclər
802.2 milyon manat artılıb, lakin həmin vəsaitin 212.2 milyon manatının
penisya, təqaüd və müavinətlərə xərclənməsi vurğulansa da, yerdə qalan 590
milyon manatın konkret istiqamətlər və proqram tədbirləri üzrə bölgüsü barədə
hər hansı informasiya yoxdur. Başqa bir nümunə: Kənd təsərrüfatı bölməsi üzrə xərclər
87.8 milyon manat artırılıb və həmin artımın “kənd təsərrüfatı, meşə
təsərrüfatı, ovçuluq və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində islahatlar”a
yönəldiləcəyi bildirilir. Söhbət hansı islahatlardan gedir? Eyni vəziyyət
“nəqliyyat və rabitə xərclər” bölməsində də özünü göstərir. “Rabitə” köməkçi
bölməsi üzrə xərclərin 11.9 milyon manat artırılması və bu artımın “nəqliyyat,
rabitə, informasiya və kommunikasiya sahəsində islahatlar”a xərclənəcəyi qeyd
edilir? Söhbət hansı islahatlardan gedir? Əslində hökumət büdcə ilə bərabər
özünün islahat paketini də (əgər belə paket varsa) parlamentə təqdim etməli,
həmin islahatlar üçün maliyyəni məhz ictimaiyyətə elan edilən konkret
tədbirlərə görə istəməlidir.
Hökumət “iqtisadi fəaliyyət”
bölməsi üzrə xərcləri 106 milyon manat artırıb. Bu artımla da bağlı detallı
izahat yoxdu. Məsələn qeyd edilir ki, qeyd olunan artımın 36 milyon manatı
maliyyə sağlamlaşdırılması tədbirlərinə yönəldiləcək. Millət vəkilləri üçün
“sağlamlaşdırma tədbirləri”nin əhatə dairəsini qeyd etməyə lüzum
olub-olmadığına həmin müzakirə iştirakçılarının özü qərar verə bilər – amma
şəffaflıq naminə bu məlumatlar büdcə izahatında təqdim edilməlidir.
“Digər xərclər”, “sair xərclər” maddəsi altında xərclərin bölgüsü son
dəyişiklikdə özünü daha kəskin göstərib. Məlum olur ki, 2016-cı ilin dövlət
büdcəsi xərcləri 2.2 milyard manat artırlır və onun 1.2 milyard manatı (55%-i)
məhz “digər xərclər” maddəsinə aid edilib. Yerdə qalan artmların təyinatı is
belədir: əmək ödənişi xərcləri 14%, təqaüdlər və müavinətlər 9.6%, borclar üzrə
əməliyyatlar üzrə xərclər 23.9%.
Məlumat üçün deyim ki, 2016-cı ilin büdcəsinin ilkin təsdiq edilmiş
variantında “digər xərclər”in büdcədə payı 9.6% idi, son dəyişiklikdən sonra
təsdiqlənən yeni büdcədə isə həmin xərclərin payı 15%-ə yüksəldi.
Böhran son zamanlar hökuməti büdcəyə qənaət, xərclərin səmərəli
istifadəsi ilə bağlı bəyanatlar verməyə məcbur etdi. Halbuki qənaət və səmərəli
istifadə üçün başlıca şərt şəffaflığın təmin edilməsidir. Amma real nəticə
belədir: büdcə böyüyəndə şəffaflıq bir büdcə prinsipi olaraq məmurların
gündəliyində artıq görünür...
No comments:
Post a Comment