Yazının sərlövhəsindəki sual qəribə görünə bilər. Amma bu bir reallıqdır: daxili borc resursları iqtisadiyyat üçün əlavə dəyər yaradanda, ixrac qabiliyyətli məhsul və xidmət istehsalına dəstək verəndə ölkəyə xarici valyuta gətirir. Daxili borc resursları əlavə dəyər yaratmayan, səmərəsiz layihələri dəstəkləyəndə isə iqtisadiyyatın min bir əziyyətlə qazandığı valyuta sərfətlərini istehlak edir. Yazıda bu mexanizmi sadə formada izah etməyə cəhd edilib...
Son zamanlar Azərbaycanın xarici dövlət borcunun artmasına, xüsusilə manatın dəyərdən düşməsindən sonra dollar ifadəsində ÜDM-də xarici borcların payının artmasına diqqət çəkilir.
Məsələn, 2014-cü ilin sonuna xarici borcun ÜDM-də payı 10% ətrafında idi, amma indi 20%-i ötür. BVF-nin proqnozuna görə, yaxın 2 ildə bu göstərici 40%-ə çatacaq.
Amma daxili borclar da sürətlə artır - 2014-cü ilin sonunda daxili borcun ÜDM-də payı cəmi 2.6% idi. Hazırda 13%-ə yüksəlib.
Gələn il artım davam edəcək - Dövlət Neft Şirkəti qaz təminatı ilə bağlı layihələr üçün 2017-ci ildə Mərkəzi Bankdan yenidən borc götürəcək. Hökumət isə Beynəlxalq Bankın problemli aktivlərinə görə, sonuncu tranş borcu Mərkəzi Bankdan götürəcək.
Hesablama Palatasının məlumatına görə, bu ilin ilk yarısnın yekunlarına görə dövlət daxili borcunun həcmi 7.3 milyard manata çatır. Həmin borclara isə “Aqrarkredit” QSC-nin hökumət adından Beynəlxalq Banka görə borclanması, “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nın, Dövlət Neft Şirkətinin, “Azəralüminium” ASC-nin və “Azərenerji” ASC-nin hökümət zəmanətilə Mərkəzi Bankdan almış olduğu kreditlər daxildir.
İlin 2-ci yarısı ilə bağlı məlumatlar hələlik açıqlanamdığı üçün Beynəlxalq Bank üçün götürülmüş 2-ci mərhələ borc həcmi bu statistikada yoxdur. Həmin statistikada Beynəlxalq Bank üçün alınmış yalnız 3 mlrd. manat borc məbləği əks olunub. Lakin "Aqrarkredit"in 10 mlrd. manat borc öhdəliiyi qeydiyyata alınıb - yəni əlavə olaraq 7 mlrd. manat da götürülməldir. Bu məbləği də nəzərə alsaq, 2017-ci iilin sonunda daxili dövlət bprcunun ÜDM-də payı 40%-ə çatacaq. Xüsusilə də ölkə iqtisadiyyatının böhran dövründə kifayət qədər yüksək göstəricidi - ÜDM-nin 40%-i qədər daxili dövlət borcu, 40%-i qədər isə xarici dövlət borcu...
Burda ən ciddi problem təkcə daxili borc həcminin sürətlə artması deyil. Daxili borcların necə və hansı məqsədlə istifadəsidi: hazırkı şəraitdə daxili dövlət borcları iqtisadiyyatda dəyər yaratmaq, real sektoru dəstəkləmək üçün emissiya olunmur. Xidmətlə məşğul olan iri dövlət şirkətlərinin səmərəsiz və qeyri-şəffaf idarəçiliyinin yaratdığı maliyyə resurslarına tələbi "çap maşını" ilə qarşılamağın iqtisadiyyat üçün sonu çox pis bitəcəyini indidən görmək elə də çətin deyil.
Borclanma (istər daxili, istər xarici) faydalıdır o halda ki, iqtisadiyyat üçün əlavə dəyərin yaradılmasını dəstəkləyir, yeni dəyərin yaradılmasında iştirak edir.
Sadə müqayisə: ixrac qabiliyyətli şirkət daxili borc resurslarının yaratdığı imkanlardan maksimum yararlanır, xaricə məhsul satır, ölkəyə valyuta gətirir. Nəticə belədi: Mərkəzi Bank vasitəsilə daxili borclanmaya gedən kommersiya banklarının kredit formasında real sektora yönəltdiyi manat əlavə dəyərin yaratmaqla (bu nümunədə ixrac vasitəsilə) ölkəyə xarici valyuta gətirmiş olur. Obrazlı deyilsə, bu halda manat "dollar istehsal" etmiş olur.
İkinici bir müqayisə: Mərkəzi Bankın emissiya elədiyi kreditlər Beynəlxalq Bankın, Neft Şirkətinin dəyər yaratmayan layihələrinə, məsələn, onların borclarının qaytarılmasına yönəlir. Belə şəraitdə manat nəinki "dollar istehsal" edir, əksinə ölkənin mövcud valyuta resurslarını udur. Bu isə arxasında istehsal dayanmayan izafi manat kütləsinin "dolları istehlak" prosesidir.
Beynəlxalq Bankın timsalında sonuncü nümunəni çox aydın görə bilərsiniz..
Son zamanlar Azərbaycanın xarici dövlət borcunun artmasına, xüsusilə manatın dəyərdən düşməsindən sonra dollar ifadəsində ÜDM-də xarici borcların payının artmasına diqqət çəkilir.
Məsələn, 2014-cü ilin sonuna xarici borcun ÜDM-də payı 10% ətrafında idi, amma indi 20%-i ötür. BVF-nin proqnozuna görə, yaxın 2 ildə bu göstərici 40%-ə çatacaq.
Amma daxili borclar da sürətlə artır - 2014-cü ilin sonunda daxili borcun ÜDM-də payı cəmi 2.6% idi. Hazırda 13%-ə yüksəlib.
Gələn il artım davam edəcək - Dövlət Neft Şirkəti qaz təminatı ilə bağlı layihələr üçün 2017-ci ildə Mərkəzi Bankdan yenidən borc götürəcək. Hökumət isə Beynəlxalq Bankın problemli aktivlərinə görə, sonuncu tranş borcu Mərkəzi Bankdan götürəcək.
Hesablama Palatasının məlumatına görə, bu ilin ilk yarısnın yekunlarına görə dövlət daxili borcunun həcmi 7.3 milyard manata çatır. Həmin borclara isə “Aqrarkredit” QSC-nin hökumət adından Beynəlxalq Banka görə borclanması, “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nın, Dövlət Neft Şirkətinin, “Azəralüminium” ASC-nin və “Azərenerji” ASC-nin hökümət zəmanətilə Mərkəzi Bankdan almış olduğu kreditlər daxildir.
İlin 2-ci yarısı ilə bağlı məlumatlar hələlik açıqlanamdığı üçün Beynəlxalq Bank üçün götürülmüş 2-ci mərhələ borc həcmi bu statistikada yoxdur. Həmin statistikada Beynəlxalq Bank üçün alınmış yalnız 3 mlrd. manat borc məbləği əks olunub. Lakin "Aqrarkredit"in 10 mlrd. manat borc öhdəliiyi qeydiyyata alınıb - yəni əlavə olaraq 7 mlrd. manat da götürülməldir. Bu məbləği də nəzərə alsaq, 2017-ci iilin sonunda daxili dövlət bprcunun ÜDM-də payı 40%-ə çatacaq. Xüsusilə də ölkə iqtisadiyyatının böhran dövründə kifayət qədər yüksək göstəricidi - ÜDM-nin 40%-i qədər daxili dövlət borcu, 40%-i qədər isə xarici dövlət borcu...
Burda ən ciddi problem təkcə daxili borc həcminin sürətlə artması deyil. Daxili borcların necə və hansı məqsədlə istifadəsidi: hazırkı şəraitdə daxili dövlət borcları iqtisadiyyatda dəyər yaratmaq, real sektoru dəstəkləmək üçün emissiya olunmur. Xidmətlə məşğul olan iri dövlət şirkətlərinin səmərəsiz və qeyri-şəffaf idarəçiliyinin yaratdığı maliyyə resurslarına tələbi "çap maşını" ilə qarşılamağın iqtisadiyyat üçün sonu çox pis bitəcəyini indidən görmək elə də çətin deyil.
Borclanma (istər daxili, istər xarici) faydalıdır o halda ki, iqtisadiyyat üçün əlavə dəyərin yaradılmasını dəstəkləyir, yeni dəyərin yaradılmasında iştirak edir.
Sadə müqayisə: ixrac qabiliyyətli şirkət daxili borc resurslarının yaratdığı imkanlardan maksimum yararlanır, xaricə məhsul satır, ölkəyə valyuta gətirir. Nəticə belədi: Mərkəzi Bank vasitəsilə daxili borclanmaya gedən kommersiya banklarının kredit formasında real sektora yönəltdiyi manat əlavə dəyərin yaratmaqla (bu nümunədə ixrac vasitəsilə) ölkəyə xarici valyuta gətirmiş olur. Obrazlı deyilsə, bu halda manat "dollar istehsal" etmiş olur.
İkinici bir müqayisə: Mərkəzi Bankın emissiya elədiyi kreditlər Beynəlxalq Bankın, Neft Şirkətinin dəyər yaratmayan layihələrinə, məsələn, onların borclarının qaytarılmasına yönəlir. Belə şəraitdə manat nəinki "dollar istehsal" edir, əksinə ölkənin mövcud valyuta resurslarını udur. Bu isə arxasında istehsal dayanmayan izafi manat kütləsinin "dolları istehlak" prosesidir.
Beynəlxalq Bankın timsalında sonuncü nümunəni çox aydın görə bilərsiniz..
No comments:
Post a Comment