Xarici sərmayə manatdan, yoxsa məmurlardan qorxur?

Milli Bankın sədri Elman Rüstəmovun dünən AzTV-yə geniş müsahibəsində diqqətimi çəkən bir məqam oldu. Bildirir ki, ölkə iqtisadiyyatının investisiya cəlbediciliyi baxımından milli valyutanın sabitliyini qorumaq çox vacibdir. Söylədiyində məntiq var: istər yerli sahibkar olsun, istər xarici investor olsun -  aktivlərinin dəyərdən düşməyəcətinə əmin olmalıdı.

Amma Milli Bank rəhbərinin bir məsələyə münasibəti çox maraqlı olardı: artıq son 16 il manatın dollara nisbətən bahalaşması və sabitliyi şəraitində keçib. Bu müddətdə iqtisadiyyatımız və büdcəmiz azı 10 dəfə, bank sektorumuz 7-8 dəfə böyüyüb. Beynəlxalq investisiya və kredit reytinqlərimiz yüksək səviyyədə olub. Bəs nədən neft sektoruna qoyulan sərmayələri nəzərə almasaq, iqtisadiyyata qoyulan xarici sərmayələrin ümumi investisiyalarda xüsusi çəkisi  heç 5%-də çatmır?

2014-cü ildə investisiyalrla bağlı kiçik analizə baxın, nəticəni özünüz də görəcəksiniz.

2014-cü ildə əvvəlki ilə nisbətən Azərnaycan iqtisadiyyatına ümumi investisiya qoyuluşları 258 milyon manat və ya 1.5% azalıb. İnvetstisiya qoyuluşları təxminən 17.6 milyard manat təşkil edib. Bu sərmayələrin tam yarısı – təxminən 8.1 milyard manatı dövlət sektoru hesabına təmin edilib.    

Eyni zamanda, ötən il bütün investisiyaların 66.1%-i və ya 11.7 milyard manatı qeyri-neft sektoruna yönlədilib. Bu məbləğin 64%-i (təxminən7.5 milyard manat) dövlətin sərmayələri olub. Yerdə qalan 4.2 milyard manat qeyri-neft investisiyalarının isə 3.3 milyard manatı yerli sahibkarların hesabına təmin edilib. Deməli, xarici sərmayədarların Azərbaycanın qeyri-neft sektoruna yatırdığı investisiya 900 milyon manata da çatmır. Bu isə ölkə iqtisadiyyatı üzrə ümumi investisayaların cəmi 4.8%-nə, qeyri-neft investisiyalarının isə 7.3%-nə bərabərdir.

Hələ bir sıra strateji sahələr üzrə investisiyaların azalmasını demirəm. Məsələn, aqrar sektora sərmayələr 47.5%, emal sənayesinə 56%, təhsilə 37% azalıb. Əvəzində az qoyub, əziyyətsiz yaxşı qazanmaq imkanı olan sahələrə - məsələn, tikintiyə sarmayələr  91.2%, ticarətə 67.9% artıb. Rəsmilərin etiraf eləməsi çətindi, resurs bumunu yaşayan ölkələrdə qeyri-ticari sektor (əsasən tikinti, xidmət sahələri) ticari sektoru (əsasən məhsul istehsal sahələri) üstələyirsə, deməli artıq “resurs lənəti”nə əlamətlərindən qorxmaq lazımdı.

Daha bir vacib məqam: 2014-cü ildə bank kreditləri vasitəsilə iqtisadiyyata kredit qoyuluşları 38% azalıb. Hərçənd ki, bank kreditlərinin ümumi sərmaylərdə payı mizerdi – cəmi 3%.

İndi Mərkəzi bankın rəhbərindən bu məsələyə aydınlı 2 sual: əgər manatın sabitliyi iqtisadiyyatın investisiya cəlbediciliyi üçün çox vacib şərtlərdən bridirsə və Azərbacan hökuməti bu sabitliyi təmin edə bilibsə:

1) Nədən xarici sərmayələrin qeyri-neft investiyalarında payı 8%-dən azdı, əcnəbi investorları bizə tərəf stimullaşıran investisiya mühitində onları buradan bürokratiya qaçaq salırmı;

2) Əlverişli investisiya mühitində bank sektoru iqtisadiyyata sərmayə yatımında niyə cəmi 3%-lə iştirak edir. Axı bütün dünyada banklar özəl sektorun investisiya qoyuluşlarında əsas mənbələrdən biridi